Diskors ta’ Adrian Grima waqt it-tnedija ta’ Kantuniera ‘l isfel minn ta’ Pintu (Klabb Kotba Maltin, 2024)
Qabelxejn nixtieq nifraħ lil Mario Cardona għall-pubblikazzjoni ta’ dan it-tielet ktieb tiegħu. Bejn iż-żewġ kotba tal-poeżija, Fuq Kaxxa tal-Birra Rasha ’l Isfel (2019) u Allat tal-Landa (2022) u din il-ġabra ta’ rakkonti jew sketches awtobijografiċi, kif kieku naħseb li jsejħilhom Ġużè Cassar Pullicino hemm ħafna kontinwità għax ħafna drabi jitkellem fuq l-istess inħawi ta’ Ħal Qormi fejn trabba.
Minn banda dawn stejjer ħelwin. Bħall-pastini tar-raħal. Stejjer innoċenti. Vjaġġi żgħar fit-tfulija magħmulin bit-tbissima kbira ta’ Mario – tafuha t-tbissima ta’ Mario. Kultant fihom ftit diqa, veru, imma dejjem bl-għoġba. Raġel fuq il-ħamsin li qed jiftakar f’meta kien tfal.
Imma dejjem vjaġġi ma’ ħaddieħor. Għax Mario mhux interessat jirrakkonta biss lilu nnifsu. F’dawn l-aneddoti donnu qatt ma jħares lejh innifsu waħdu. Dejjem ma’ ħaddieħor, speċjalment m’ommu u ma’ missieru, ma’ ħutu, man-nanniet, ma’ martu, ma’ wliedu, imma anki mal-ħbieb. Dawn stejjer ta’ bniedem fil-kollettiv. Li kontinwament jsellem lil dawk ta’ madwaru. Għalhekk, minn banda, din hija l-istorja innoċenti li tispikka, l-istorja ta’ akkwata li fiha tgħammar komunità sħiħa ta’ nies, kobba ta’ karattri u relazzjonijiet li meta tibda tħoll tarf jinħallu t-trufijiet kollha.
Mill-banda l-oħra, però, dan mhuwa proġett innoċenti xejn. Dawn mhumiex sempliċiment stejjer ħelwin li jinħallu f’qalbna bħall-pastini tar-raħal fil-kafè tat-tisjir tan-nanna Ġulin, jew fit-te bil-ħalib lewn l-Anglia station wagon ta’ missieru Bastjan. Mario Cardona għażel li jirrakkonta ħajja li l-letteratura tagħna, li l-kittieba tagħna qajla jirrakkontaw.
Ma naħsibx li kumbinazzjoni li fl-ewwel paragrafu tal-ewwel rakkont l-awtur jippreżenta ruħu bħala tfajjel sultan fil-għoli, fuq il-quċċata tal-ixkejjer tad-demel tal-mogħoż. Dan mhuwiex biss kumment fuq kif ħassu dakinhar, ta’ xi tliet snin jew inqas: huwa kumment dwar is-sultan li jfittex li jkun illum, dejjem qrib l-art, l-annimali, u l-ħidma tal-id; dejjem fidil lejn it-trobbija privileġġjata li kellu u li d-dinja tal-kbar u tal-borgeżija għamlet minn kollox biex iċċaħħdu minnha.
Dawn huma l-affarijiet li jirrakkonta wkoll fil-poeżiji tiegħu. “Awtobijografija,” ngħidu aħna, li dehret fl-ewwel ġabra tiegħu tal-2019, Fuq Kaxxa tal-Birra Rasha ’l Isfel, tibda billi jistqarr, bi kburija, li twieled b’saqajh “f’karretta demel tal-mogħoż.” Dan mhuwiex xi ritratt pittoresk li jieħu minn wara l-ħġieġa tal-karozza, osservatur kurjuż u indifferenti. Din hija d-dinja li sawritu u li dejjem ifittex.
Bilqiegħda fuq l-ixkejjer tal-faxx mimlijin bid-demel tal-mogħoż in-narratur iħossu sultan għax mifrux quddiemu hemm ir-renju tiegħu, “l-isbaħ dehriet ta’ Ħal Qormi, il-Marsa u l-Belt, minn nofs it-telgħa ta’ Ħal Farruġ” (1). Dan huwa t-tip ta’ renju li “jammira b’għoġba u sodisfazzjon.” M’hemm xejn innoċenti f’din l-għażla ta’ Mario Cardona li jibqa’ jfittex dan ir-renju mkasbar u mhedded minn kull naħa, minn kultura urbanizzata u minn urbanizzazzjoni territorjali qalila.
F’rakkont bħal “Ċaflisa Kuluri” m’hemmx biss l-istejjer li l-awtur jaqlagħhom minn ġor-remissa tal-memorji. Hemm ukoll riflessjonijiet kbar u onesti li xorta jarahom fil-kuntest tan-nies li rabbewh u trabba magħhom:
Kultant jiġu żminijiet f’ħajti fejn inħoss frustrazzjoni kbira. Irrid inlaħħaq ma’ kollox: mal-familja, mal-erbat iħbieb tal-qalb Ii għandi, man-nagħaġ u l-mogħoż, mar-razzett, mal-każin, mal-knisja, mal-qari, mal-kitba, max-xogħol tal-ġebel, mat-tagħlim, mat-taħbit tal-jum, mas-sikta tal-lejl; ma’ dak li jiġri fit-toroq u s-sqaqien, mal-kwiekeb tas-smewwiet…
F’mumenti ta’ riflessjoni bħal dawn,
Spiss ninġibed bi ħsibijieti lejn dawn iż-żewġt ixjuħ, wieħed sieket u kajman, l-iehor nervuż u jrid jara x’sa jivvinta. Diffiċli nibbottilja f’persunti dak kollu Ii writt mingħand Ċanu u Konsu. U nħossni niġġebbed bejniethom, bħal tila Ii tiġi stirata fuq gwarniċa tal-injam biex fuqha tintelaq ċaflisa astratta ta’ kuluri mżewqin fl-estrem. Jekk tħares lejhom sew, fis-skiet u l-kjaroskur ta’ filgħaxija, il-forom imċafalsin fuq it-tila taf tismagħhom idoqqu u jkantaw u, jirrakkuntaw u jiżbruffaw u jidħqu u jibku … u jisktu.
Il-pawżi ta’ riflessjoni jfakkruni kemm l-għażliet li jagħmel Mario Cardona huma għażliet konxji. Għażliet personali u fl-istess ħin politiċi. Politiċi fl-isbaħ sens tal-kelma, jiġifieri għażliet dwar kif ngħixu u mmexxu ħajjitna.
Bħal fiż-żewġ kotba tal-poeżiji tiegħu, f’dawn l-istejjer ipaxxik il-mod kif iħaddem il-Malti, dejjem idjomatiku u ħaj; il-ħila li jirrakkonta; l-użu mexxej ta’ tekniki retoriċi; il-perspettiva dejjem uman, umanista, li kapaċi tara lil hinn mid-dinja limitata, antropoċentrika, tagħna, li mingħalina fil-ħolqien neżistu biss aħna l-bnedmin.
Minkejja r-rispett kbir lejn il-ġenituri, lejn in-nanniet, lejn l-ambjent li trabba fih u li jirrakkontah b’tant imħabba f’dawn il-paġni li huma ferm itwal, ferm ikbar, milli jidhru fil-ktieb, hemm l-ispirtu ħieles fil-lingwa letterarja ta’ Mario Cardona, spirtu li wiret ukoll mingħand niesu. Fil-kitba tiegħu hemm ukoll dak li jitkellem fuqu Claudio Magris fil-ktieb tiegħu ma’ Gao Xingjian fuq il-letteratura u l-ideoloġija (69). Il-kittieb mhuwiex missier bil-għaqal, imma iben ribelli li jobdi lix-“xitan” tiegħu. Il-letteratura, jgħid Magris, tħobb il-logħob, il-libertà li tivvinta l-ħajja, li tirrendi r-realtà ħafifa bħal bużżieqa mlewna li taħarbilna minn idejna u tmur fejn jiftlilha.
Bħal fil-poeżiji tiegħu, Mario Cardona jagħżel li jirrakkonta l-istorja komuni ta’ nies komuni, postijiet u esperjenzi li għalih u għal niesu kienu importanti. U b’xi mod, bil-maġija tal-kelma miktuba tajjeb, bil-libertà li jagħti lilu nnifsu, l-istejjer li jgħid isiru anki l-istejjer tagħna. Anki aħna nispiċċaw nilagħbu u nterrqu fl-istess imkejjen tiegħu. Forsi mingħajr ir-riħa tad-demel fi mnifsejna, imma żgur bil-ferħ tat-tifel sultan tal-artijiet f’qalbna.
Filgħaxija, xħin jidlam imbagħad, meta l-laptop jingħalaq u nsib ruħi fis-salott mal-familja quddiem it-televixin, għal xi raġuni bdew jiġu quddiem għajnejja l-jiem tat-tfulija. Ma nafx għalfejn. Flgħaxijiet fid-dlam, fil-kwiet perfett tal-Manikata, bdew jgħaddu minn moħħi bħal film black and white, ġrajjiet ta’ tfuliti, jilmaw bejn dawl u dlam fuq wiċċ l-ilma fl-ispiera taż-żmien li għadda. Id-dlam ċappa ’l barra mit-tieqa kbira tas-salott beda donnu jiġbidni fl-imgħoddi fejn jieħdu s-sura ġrajjiet li seħħew tassew, imma li minħabba ż-żmien li għadda minn fuqhom bdew jieħdu x-xejra ta’ ħrejjef jew leġġendi. Tfuliti saret donnha l-għar ta’ Alibaba u b’kurżità u entużjażmu bdejt infarfar it-trab minn fuq il-kaxxi mimlijin dehbijiet u ġojjelli u nieħu pjaċir nerġa’ niskoprihom fid-dlam u s-sikta li ġabet fuq ħajjitna l-Covid.
mario cardona, Kantuniera ‘l isfel minn ta’ Pintu
Ringrazzjament tal-Awtur
Il-Ġimgħa 6 ta’ Diċembru għamilna t-tnedija tal-ktieb Kantuniera ‘l isfel minn ta’ Pintu fil-maħżen tal-Għaqda Armar San Sebastjan-Ħal Qormi A.D.1984-VO/1280.
Grazzi lill-bosta ħbieb, kollegi akkademiċi, kollegi fil-professjoni u kollegi mill-każin ta’ Pintu tas-Soċjetà Filarmonika Pinto Banda San Sebastjan A.D. 1862 li attendew. Grazzi lill-membri tal-familja numeruża tagħna li ġew. Grazzi lill-mara u t-tfal. Grazzi lill-fotografu Daniel Gafa. U grazzi kbira wkoll lil Sarah Camilleri u Jonathan Galea mill-Għaqda tal-Armar għall-għajnuna kbira tagħhom.
Il-pubblikazzjoni tal-kotba u x-xogħol volontarju fil-komunità ma jqallgħukx flus. Imma f’okkażjonijiet bħal dawn ninduna li jqallgħuk xi ħaġa ħafna iktar importanti mill-flus. L-imħabba, il-ħbiberija u s-sapport ta’ ħafna nies li jagħmlu lil ħajti l-borma mħawra, imlewna u kultant imgerfxa li hi. Ma nixtieqx li kienet mod ieħor. Napprezzakom kollha kemm intom.
Il-ktieb jista’ jinxtara online mingħand Klabb Kotba Maltin u jġibuhulek id-dar. Tistgħu tixtruh ukoll mill-ħwienet ta’ Agenda Bookshop. Grazzi kbira tas-sapport.
Mario Cardona | 8 ta’ Diċembru 2024
Tnedija tal-ktieb Kantuniera ’l isfel minn ta’ Pintu
Fiż-żminijiet imdallma tal-Covid, l-awtur, Mario Cardona, qatta’ ħafna mill-iljieli jqalleb fl-albums tal-familja li bdew iġibulu quddiem għajnejh xeni, emozzjonijiet, ilħna u fwejjaħ mis-sebgħinijiet u l-bidu tat-tmeninijiet tas-seklu l-ieħor filwaqt li jirrifletti fuq kull ma għadda minnu bejn dak iż-żmien u llum. Dawn ir-riflessjonijiet sabu ruħhom kollha fil-ktieb Kantuniera ’l isfel minn ta’ Pintu.
Fi kliem Adrian Grima, lill-awtur “Tistħajlu maġenbek jaqla’ r-ritratti minn ġor-remissa ta’ tfulitu. Bla sforz ta’ xejn. Jittawwal lejn it-tfajjel ta’ ftit kliem li josserva kollox. Lill-bajjad li jwarrab il-fallakka tat-tlettax-il pied, jistenna x-xogħol jinxef, u jitpaxxa. Lin-nanniet jaħdmu l-ganċ. Lit-tfal isuqu t-tricycle ġot-tajn tax-xitwa u t-trab tas-sajf. L-eċitament tal-line u l-house, tal-ewwel għawma f’San Girgor, ta’ laqmijiet u bandisti, ta’ innijiet u karristi. Dawn ir-ritratti bħal wiċċ iz-ziju Guri, il-ħaddiem tat-tarzna li kien joħroġ jistad bil-luzzu, wiċċhom maħruq bix-xemx, dejjem jidħqu, għajnejhom mixgħulin bil-mumenti li jżommuna għaddejjin. Bir-rassa u bir-riħa tal-perlini. Bil-ħlewwa tal-krema u l-irtubija ġenjali tal-panini friski.”
It-tnedija sa ssir fil-maħżen tal-armar tal-Għaqda Armar San Sebastjan fi Triq il-Kbira, Ħal Qormi, ftit ’l isfel mill-istatwa ta’ San Pawl. Nissuġġerulkom li tipparkjaw ħdejn il-knisja ta’ San Bastjan u timxu ftit minuti sal-maħżen. Awturi u ħbieb tal-awtur jaqraw xi siltiet li laqtuhom u jikkummentaw dwarhom mal-awtur u mal-udjenza. Wara nieħdu tazza inbid flimkien. Waqt it-tnedija tkunu tistgħu tixtru kopja ffirmata tal-ktieb.
adriangrima.org 